De Ego Centralis Wegwijzer!
Trauma en het zenuwstelsel: fight, flight, freeze en fawn
Trauma en het zenuwstelsel: fight, flight, freeze en fawn
Een persoonlijk en begripvol overzicht
Inleiding: Trauma raakt het hele systeem
Trauma is geen puur psychologisch probleem. Het raakt het hele lichaam — en met name het zenuwstelsel. Wanneer iemand een traumatische ervaring meemaakt, reageert het zenuwstelsel instinctief om te overleven. Deze reacties ontstaan razendsnel, vaak zonder bewuste keuze.
Fight, flight, freeze en fawn zijn de vier bekendste overlevingsstrategieën van ons autonome zenuwstelsel. Deze reacties zijn diep in ons verankerd en dienen in de basis één doel: overleving. Maar bij mensen met trauma kunnen deze reacties chronisch of ongepast geactiveerd worden, lang nadat het gevaar geweken is.
In deze tekst leggen we uit wat deze reacties betekenen, hoe ze werken, en wat hun impact is op het dagelijks leven — met een liefdevolle blik op wat jij (of iemand die je kent) doormaakt.
Het autonome zenuwstelsel: jouw innerlijke alarmsysteem
Ons autonome zenuwstelsel stuurt onbewuste processen aan zoals ademhaling, hartslag, spierspanning en spijsvertering. Het werkt via twee hoofdtakken:
- Sympathisch zenuwstelsel – activeert energie en bereidt je voor op actie (vechten of vluchten)
- Parasympathisch zenuwstelsel – zorgt voor rust, herstel en vertering (maar kan ook tot bevriezing leiden bij dreiging)
Bij dreiging schakelt het systeem automatisch over op overlevingsstand. Deze reacties zijn evolutionair ontwikkeld om ons te beschermen tegen gevaar. Maar bij traumatische ervaringen — vooral als je geen controle had of het gevaar langdurig aanhield — blijft het systeem vaak in die stand hangen.
Fight (vechten): de impuls om terug te slaan
Wat is het?
De vechtreactie is gericht op het stoppen van de dreiging. Je lichaam maakt zich klaar om te verdedigen: spieren spannen zich aan, adrenaline stijgt, je wordt alert en gefocust.
Voorbeelden van de fight-reactie:
- Snel boos worden of agressief reageren
- Controlerend of dominant gedrag vertonen
- Verhoogde irritatie of frustratie
- Overmatige drang om ‘de ander de baas te zijn’
Bij trauma:
De vechtstand kan langdurig geactiveerd blijven, waardoor iemand zich altijd ‘in gevecht’ voelt met anderen of met zichzelf. Er kan sprake zijn van innerlijke onrust, prikkelbaarheid, moeite met autoriteit of woede-uitbarstingen.
Flight (vluchten): de behoefte om weg te rennen
Wat is het?
De vluchtreactie zorgt ervoor dat je ontsnapt aan gevaar. Je lichaam mobiliseert energie om te vluchten: hartslag versnelt, spieren activeren, gedachten schieten alle kanten op.
Voorbeelden van de flight-reactie:
- Letterlijk weg willen of ‘de benen nemen’
- Onrust, hyperactiviteit of paniek
- Vluchten in werk, sport of sociale media
- Moeite met stilzitten of ontspannen
Bij trauma:
De vluchtstand kan zich uiten in chronische onrust of vermijding. Mensen kunnen overdreven bezig zijn met presteren of zichzelf verliezen in werk om maar niet te voelen wat er vanbinnen speelt.
Freeze (bevriezen): verlamd raken of niets meer voelen
Wat is het?
De freeze-reactie treedt op als vechten of vluchten geen optie is. Het lichaam schakelt dan over op bevriezing. Spieren kunnen verstijven, ademhaling wordt oppervlakkig, het bewustzijn versmalt.
Voorbeelden van de freeze-reactie:
- Verdoofd of afgevlakt voelen
- Dissociatie: het gevoel dat je er niet echt ‘bent’
- In jezelf keren, stilvallen of niets meer kunnen zeggen
- Lichamelijke stijfheid of spanning
Bij trauma:
Freeze is vaak aanwezig bij trauma’s waarbij iemand machteloos was. Het kan leiden tot gevoelens van schaamte, leegte of een gebrek aan richting. Ook sociale terugtrekking en gevoelloosheid zijn tekenen van deze reactie.
Fawn (pleasen): jezelf wegcijferen om veiligheid te creëren
Wat is het?
Fawn is een minder bekende maar veelvoorkomende overlevingsstrategie. Het betekent dat je je aanpast, verzorgt of pleast om conflict of gevaar te vermijden.
Voorbeelden van de fawn-reactie:
- Anderen altijd tevreden willen houden
- Jezelf wegcijferen of niet uitspreken
- Moeite met grenzen stellen
- Overmatige empathie voor de ander, ten koste van jezelf
Bij trauma:
Fawn ontstaat vaak in relaties waarin je afhankelijk was van mensen die je ook pijn deden — zoals bij jeugdtrauma of emotioneel misbruik. Het gevolg is dat je eigen behoeften, grenzen en identiteit op de achtergrond raken.
Wat als deze reacties chronisch blijven?
Wanneer het zenuwstelsel voortdurend overbelast is geraakt door trauma, kunnen fight, flight, freeze en fawn chronisch geactiveerd blijven. Dit kan leiden tot:
- Burn-out of uitputting
- Angststoornissen of paniekklachten
- Somberheid of depressie
- Identiteitsproblemen of laag zelfbeeld
- Moeilijkheden in relaties
Vaak wisselen deze toestanden zich af: de ene dag voel je je hyperactief, de volgende volledig verdoofd. Het zenuwstelsel kan zijn natuurlijke balans kwijt zijn.
Hoe je het zenuwstelsel kunt reguleren
1. Bewustwording en herkenning
De eerste stap is leren herkennen wanneer je in een overlevingsstand zit. Je lichaam geeft signalen af: gespannen kaken, snelle ademhaling, hartkloppingen, een leeg gevoel, buikpijn, terugtrekgedrag, etc.
Stel jezelf vragen zoals:
- “Wat voel ik nu in mijn lichaam?”
- “Heb ik het gevoel dat ik moet vechten, vluchten, bevriezen of pleasen?”
- “Wat heeft mijn lichaam nu nodig?”
2. Veiligheid herstellen
Je zenuwstelsel kalmeert in contact met veiligheid. Denk aan:
- Grondingsoefeningen (voel je voeten, adem bewust)
- Structuur en voorspelbaarheid in je dag
- Warme, veilige relaties
- Lichaamsgerichte therapie of ademwerk
3. Traumaverwerking en begeleiding
Als je merkt dat je vaak ‘vastzit’ in een van de overlevingsstrategieën of als oude ervaringen je blijven triggeren, is begeleiding nodig. Je hoeft het niet alleen te doen.
Hoe Ego Centralis kan ondersteunen
Bij Ego Centralis werken we trauma-sensitief. We kijken niet alleen naar je klachten, maar naar je hele verhaal en je lichaamssignalen. We bieden:
- IEMT (Integral Eye Movement Therapy): helpt bij het verwerken van traumatische beelden, gevoelens en overtuigingen
- ACT (Acceptance & Commitment Therapy): leert omgaan met moeilijke gedachten en gevoelens op een andere, meer accepterende manier
- Brain Balance Coaching: biedt inzicht in hoe je brein en zenuwstelsel reageren op stress, en hoe je je balans kunt herstellen
- Lifestyle Coaching: ondersteunt je in het herstellen van basisrust in slaap, voeding en dagstructuur
- Coaching en psycho-educatie: geeft je tools om je overlevingsstrategieën te herkennen en te leren reguleren
Wat we niet doen:
Medische behandelingen of psychiatrische interventies
In die situaties verwijzen we je met zorg door naar de GGZ of gespecialiseerde traumacentra (zoals ARQ of Sinai).
Tot slot: Je bent niet je overlevingsstrategie
Fight, flight, freeze en fawn zijn geen fouten of gebreken — ze zijn tekenen van een lichaam dat heeft geprobeerd te overleven. Met de juiste ondersteuning kun je leren herkennen wanneer je in die stand zit, en langzaam je weg terugvinden naar veiligheid, verbinding en zelfregie.
Wat ooit een noodzakelijke bescherming was, hoeft niet je levenslange gevangenis te blijven. Er is ruimte voor herstel, met zachtheid en aandacht. En daarin lopen we graag een stukje met je mee.
Regelmatig schrijven wij een nieuwsbrief. Hierin vertellen we over Ego Centralis en wat er allemaal op het programma staat.
Relevante artikelen
- Wat is trauma?
- Soorten trauma: enkelvoudig, complex en ontwikkelingsgericht
- Lichamelijke en psychische reacties op trauma
- Triggers bij trauma: hoe oude pijn opnieuw geactiveerd wordt
- Trauma en het zenuwstelsel: fight, flight, freeze en fawn
- De invloed van trauma op relaties, werk en zelfbeeld
- Traumagerelateerde stoornissen en overlappende klachten
- Begeleiding en coaching bij trauma
Alle hoofdrubrieken staan hier voor jou op een rijtje. Klik op de gewenste hoofdcategorie!
Vul hieronder de term of kreet in waarover je meer informatie hoopt te vinden op onze website.
Stuur ons een email!
Your Content Goes Here
